“Een online incident kun je zien als een virtuele brand”

Scholen hebben de verantwoordelijkheid om een veilige leeromgeving te bieden. Als online gedoe en pesterijen de school binnenkomen, heeft dit invloed op het pedagogisch klimaat. Door de snelheid waarmee zaken online kunnen escaleren en de daaraan verbonden risico’s, is het soms complex om te bepalen welke stappen passend zijn. “Toch is dat vaak minder ingewikkeld dan het lijkt”, zegt Klaartje Schüngel, docent bij FiAC. “Het bestaande veiligheidsbeleid is meestal een goed uitgangspunt voor de aanpak van een online incident.”

Jongeren leven hybride
Voor jongeren loopt online en offline contact naadloos in elkaar over. Via hun telefoon onderhouden ze vriendschappen, delen ze ervaringen en bouwen ze aan hun identiteit. Complimenten kunnen het zelfvertrouwen vergroten; negatieve reacties of uitsluiting doen het tegenovergestelde. En waar jongeren veel tijd doorbrengen ontstaan ook uitdagingen rond grenzen en gedrag.

Online ongeremd gedrag
Online vervagen grenzen sneller. Door het gevoel van anonimiteit en het gebrek aan directe feedback gedragen jongeren zich ongeremder, waardoor situaties sneller escaleren. Persoonlijke informatie kan eenvoudig worden misbruikt, bijvoorbeeld voor chantage of manipulatie. Het grote bereik maakt dat veel mensen getuigen zijn en omdat het 24/7 doorgaat, kan de impact groot zijn. Het is daarom belangrijk dat jongeren weten waar hun grenzen liggen: persoonlijk, sociaal én juridisch.

Samen werken aan online weerbaarheid
De opkomst van generatieve AI en deepfakes, maar ook de constante stroom aan berichten en beelden, vergroten de complexiteit. Normalisatie van geweld en misbruik is daarbij een reëel risico en werkt door in de school. Daarbij zijn jongeren vaak sneller op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen dan volwassenen en kunnen ze online flink uit de bocht vliegen. Juist daarom is het belangrijk om met hen in gesprek te blijven, zodat we samen leren én de online weerbaarheid van jongeren vergroten. Structurele aandacht voor digitale burgerschapsvorming of digitale geletterdheid (mediawijsheid) helpt jongeren bewust, kritisch en weerbaar te maken.

Als het misgaat
Online gaan jongeren sneller over strafrechtelijke grenzen heen: één impulsieve handeling of druk op de knop is al genoeg. Dat is een stuk eenvoudiger dan bijvoorbeeld iets uit een winkel stelen. Daarom is het belangrijk dat jongeren weten wat wel en niet mag en dat scholen voorbereid zijn om te begeleiden wanneer zij die grenzen overschrijden.

De wetgeving maakt daarbij meestal geen onderscheid tussen offline en online gedrag. Een bedreiging via Instagram of Snapchat kan net zo strafbaar zijn als een bedreiging op straat. Als er sprake is van een mogelijk strafbaar feit, is het belangrijk om met de wijkagent af te stemmen. Zorg er daarbij voor dat er voor de meest voorkomende online incidenten een draaiboek klaarligt.

Rol van de school
Duidelijk is dat online problemen grote gevolgen kunnen hebben op school. Denk hierbij aan onrust, sociale en fysieke onveiligheid voor leerlingen en personeel, lesuitval of imagoschade. Daarom hoort de aanpak van online incidenten onderdeel te zijn van het veiligheidsbeleid. Denk hierbij aan preventieve en curatieve maatregelen, zoals onder andere:

• Gestructureerde en samenhangende aanpak tegen (online) pesten
• Anti-pest coördinator en/of veiligheidscoördinator
• Protocollen waarin de aanpak beschreven staat
• Draaiboek bij online incidenten
• Duidelijke afspraken en regels over online omgangsvormen
• Digitale geletterdheid (mediawijsheid) in het curriculum van de school
• Samenwerking met (keten)partners
• Etc.

Voorbereiden: alsof je op brand oefent
Online incidenten zijn niet altijd te voorkomen, maar je kunt er wel op voorbereid zijn. Zie een online incident als een digitale brand: zorg dat je weet hoe je risico’s verkleint, wie wat doet als het misgaat, en hoe je de schade beperkt. Veel scholen hebben dit voor fysieke veiligheid al op orde; een draaiboek bij brand ligt al klaar. Die structuur kun je ook gebruiken voor digitale veiligheid. Zorg daarom dat je voorbereid bent: de kans dat een digitale brand de school zal raken is immers vele malen groter.

Meer weten?
Benieuwd hoe u online incidenten integreert in het schoolveiligheidsbeleid op uw school? Meld u aan voor de FiAC-cursus Sociale media & online incidenten of klik hier voor ons bredere cursusaanbod op het gebied van Schoolveiligheid.